Hopen op licht In het land van Zebulon en Naftali

 

Het land van Zebulon en Naftali, het gebied van twee stammen van Israël, had een bewogen geschiedenis, getekend door oorlogen en geteisterd door naweeën van de bezetting door Assyrische legers. Ze hadden nauwe banden met welvarende steden van het buurland. Er was een mengeling van heidense cultussen en restanten van Joods geloof. De profeet hoopt op licht en betere tijden vanuit het geloof in Jahweh. Zijn ze een voorafbeelding van onze tijd, van het hedendaagse Galilea der heidenen, waar de vraag naar zin toeneemt en een verscheidenheid van meningen zich voordoet? Leven we gelukkig en gestoord in het vrije, zieke Westen? Dit was het onderwerp van het vijfdelig kerstessay van Damiaan Denys in De Standaard van 25-29 december 2022.

Zinzoekers

Moeder waarom leven wij?  De overbekende titel van het boek van Lode Zielens.  De inhoud van dit boek is wellicht al lang vergeten, maar de vraag is bijgebleven en door velen herhaald.  Waarom en waartoe, vragen die wij niet kunnen wegduwen en die bij ervaring van lijden, ziekte en tegenslag gemakkelijk opduiken.  Zelfs als alles goed gaat, zijn zulke vragen niet ver af.  Wat is de zin van wat ik doe?  Waarom mij moe maken en mij om dingen en mensen bekommeren?

Wij zijn echter meer bezig met het hoe en het wat van onze wereld.  De wetenschap verklaart hoe deze in elkaar steekt.  Ze duidt aan wat wij met die kennis kunnen doen om onze wereld te beheersen.  Zelfs na de uitleg over het draaien van de aarde rond de zon en na een duidelijke verklaring van een ziekteproces en met een nauwkeurig proces-verbaal over een ongeluk, blijft de vraag naar het waarom en naar de zin.  De middelen om te leven vervangen nooit de redenen waarom wij leven.  Wij blijven zoeken naar de samenhang en naar onze plaats in het geheel.  Overdag vraagt een patiënt: “Zuster, heb je iets om mijn pijn te stillen” en in de nacht vraagt hij: “Zuster, waarom moet ik zo afzien?”

Edith Cardoen schreef het boek Niet meer jong, nog niet oud.  Zij ziet in de late rijpingsjaren van het leven de vraag naar zingeving toenemen.  Toch stellen niet alleen plus vijftigers zulke vragen.  Levensvragen gaan eveneens door het hoofd van jongeren.  “Wat is mijn toekomst?” vroeg een adolescent in de psychiatrie.  Welk is de pijn van een kind in een opnamedienst?

Mensen zijn zinzoekers.  Maar, wat is zin?  In Van Dale’s woordenboek vind je 15 mogelijke betekenissen bij het woord “zin”: zin als een geordend geheel van woorden; zin als de betrokkenheid door de zintuigen op de wereld, zin als het vatten van samenhang.  Zinvolheid heeft betrekking op drie domeinen, dit van het denken, het voelen en het handelen.  Zinvol is aldus wat betekenisvol is, waardevol en bestemmingsvol. 

Sta ik er alleen voor om zin te zoeken en zin te geven?  Ja en neen.  Het is zoals met de taal.  Een taal leeft, er komen nieuwe woorden bij, je moet zelf de taal spreken, en toch ontvangt je ze van vorige generaties.  Een taal verbindt.

Verscheidenheid 

In onze dagen is het aanbod op de markt van de zingeving heel groot.  Ik herneem hier de al zo vaak gehoorde bewering dat de grote verhalen voorbij zijn en dat de mens als bricoleur zelf zijn huis van de zingeving opbouwt.  Hij stelt in een versnipperde wereld zelf vanuit de ervaring van verbrokkeling zijn menu samen.  Wij horen over veel vormen van zingeving zoals boeddhisme, islam, christendom, kunst, sekten…

Gaan we daarover met anderen in gesprek?  Hoor ik deze bij de anderen?  Er steekt een verlegenheid in ons om deze zelf ter sprake te brengen.  Wanneer wij ze horen en in gesprek treden, kunnen wij nochtans elkaar verrijken.  Elkeen kan leren en ontvangen van een medemens. Kennen we onze eigen traditie?  Staan we open voor andere zingevingsystemen? Zoeken we naar onderlinge verhoudingen.

Hiermee zijn wij niet rond met alle vragen over zingeving.  Want waar ligt de zin?  In het beheersen of in het ontvangen?  En van waar komt de zin?  Van buiten mij af of in mijzelf?  Zin heeft te maken met geluk.  Maar wat is geluk?  In een voordracht te Oostende tijdens een Week van verpleegkundigen en vroedvrouwen zei prof. Herman De Dijn dat geluk en zin veel te maken hebben met “van betekenis zijn”.  Het is een geschenk voor iemand anders van betekenis te mogen zijn.  Je kan zelf niet verstaan waarom je voor anderen van betekenis bent.  Een man kan niet verstaan waarom hij voor een vrouw betekenis heeft, aldus de Leuvense professor.  Iets van dit gedachtegoed keert terug in het boek van Edith Cardoen.  Zij schrijft: “Wie genegenheid mag geven en krijgen, zal zelden twijfelen aan de zinvolheid van het leven.  Wie door het leven is gerijpt, weet wel dat gerichtheid op anderen meer vervulling biedt dan zelfbetrokkenheid.”

Ik mag zin beleven en tevens zin ontvangen.  Dit laatste wijst er volgens Edith Cardoen op dat zin dieper ligt dan de zingeving waartoe de mens zelf in staat is.  “Er is een gegeven zin die in het leven zelf ligt.  Dat geldt ook nog voor wie zelf niet of niet meer in staat is nog enige zin aan zijn leven te geven, zoals de fysiek uitgeleefde of de demente bejaarde.  Die zin is dieper en omvattender dan we zelf aan het leven geven.  Hij moet niet gerealiseerd, maar ontvangen worden.” 

In de Geestelijke Gezondheidszorg zijn velen dagelijks in de nabijheid van medemensen, die door hun lijden worstelen met de diepe vraag naar zin of die zelfs niet meer bekwaam zijn deze vraag te stellen.  Door met hen mee te gaan, bieden wij hun een geborgenheid, die verwijst naar de diepe geborgenheid, waarin ik zelf als christen geloof.  Zo onderschrijf ik graag deze zin van Edith Cardoen: “Wie het leven als fundamenteel zinvol mag ervaren, wie zich aanvaard en bemind weet in een zinvol geheel, ook als hij niet in staat is tot persoonlijke zingeving, zal zich veilig in het bestaan geborgen weten, door pijn, wonden, veroudering en aftakeling heen.  Daar slaat de opdracht van levenskunst om in de ervaring van levensgunst.”

Wij kunnen een steentje aanbrengen voor het mozaïek van zingeving, waarin veel mooie kleine steentjes liggen.  

Laat ik mij bij deze zoektocht raken door de woorden uit de Bijbel, maar vooral door het leven van Jezus van Nazareth in het land van Zebulon en Naftali. De evangelist. Johannes noemt Jezus het levend woord, dat onder ons zijn woning heeft.

Paus Franciscus stelt deze derde zondag door het jaar voor als de Zondag van het Woord. Deze zondag is dit jaar het einde van de bidweek. Deze verdiepte de verbondenheid van veel kerken en gemeenschappen, die kracht putten in de bijbel en in het woord van de levende Heer, de ze erkennen als alfa en omega, als begin en einde, het volle Licht.