‘Nederland bestaat voor een groot deel uit polders, dijken, afwateringskanalen en talrijke grotere en kleinere sluizen. Als we natte voeten krijgen pompen we er wat water uit, wordt het te droog dan laten we water in. Door de eeuwen heen bepalen burger en boer in gezamenlijk overleg de juiste waterstand en lukt het aardig om de boel droog te houden. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd deze manier van pappen en nathouden spreekwoordelijk voor de manier waarop wij proberen om te gaan met spanningen en conflicten: het poldermodel.
Allemaal een beetje inschikken, geven en nemen, passen en meten en dan moet het wel lukken om het leefbaar te houden in ons land. Ten minste zo ging het. Want in de laatste jaren begrijpen buitenstaanders niet goed meer wat er met ons aan de hand is. Laat staan dat we het zelf soms nog begrijpen. Op het moment dat ik deze bijdrage schrijf is er nog steeds een minderheidskabinet in ontwikkeling met gedoogsteun van een partij, die nou niet bepaald de lieveling van de andere partners is. Een hete herfst staat ons wellicht te wachten.
Een tijdje geleden nam ik deel aan een studiedag over tolerantie. Zo'n thema komt natuurlijk niet uit de lucht vallen. De tolerantie lijkt over zijn houdbaarheidsdatum heen. We bakken geen zoete broodjes meer. Duidelijke grenzen graag. En als het moet doen we gewoon de grenzen dicht.
Is de tolerante samenleving achterhaald? Het hangt ervan af wat je onder tolerantie verstaat. Het lijkt er soms op dat het begrip staat voor een houding waarin alles van gelijke waarde en betekenis is, als een ander er maar geen last van heeft. Alles lijkt zo om het even. Iedereen heeft dan een beetje gelijk en niemand heeft meer gelijk dan een ander. En als jij niets van mij zegt, zeg ik niets van jou. Zo bewaren we de lieve vrede. Pas op dat je elkaar niet prikt! Egeltjesliefde.
Vanuit het perspectief van ons geloof heeft tolerantie een rijkere betekenis dan enkel en alleen een ander dulden vanuit het idee dat ieder recht heeft op een eigen mening en op de manier waarop hij of zij leeft. Er zijn grenzen. Zo herinneren de verhalen van ons geloof eraan dat het schenden van de rechten van de armen en de vreemdelingen onduldbaar is in de ogen van God. Juist in tijden van crisis, conflicten en spanningen worden wij herinnerd aan de fundamentele broeder- en zusterschap tussen mensen. Telkens worden mensen opgeroepen om actief op elkaar betrokken te zijn. Een goed Nederlands woord voor tolerantie is niet voor niets verdraagzaamheid. Het gaat ook om zoiets als elkaar proberen te dragen én verder te dragen. En dat heeft niet alleen te maken met de moed om elkaar in alle openheid en oprechtheid de waarheid te zeggen. Tussen haakjes: dit is niet hetzelfde als de ander eventjes de oren wassen! Actieve verdraagzaamheid bestaat juist ook in het samen zoeken naar waarheid door alle verschillen en geschillen heen. Want niemand heeft dé waarheid in pacht.